Historia Fundacji Kresy 2000   Stefan Szmidt o Nadrzeczu

Dlaczego Fundacja Kresy 2000?
Dlaczego Dom Służebny Polskiej Sztuce Słowa Muzyki i Obrazu?
Dlaczego w Nadrzeczu koło Biłgoraja?

Pytanie to stawiam oczywiście nie Państwu, ale sobie i to od 5 lat, i od 5 lat - wielokroć przez innych o to pytany, nie jestem w stanie wyartykułować prostej odpowiedzi. Rzecz bowiem w tym, iż zakodowana jest ona w całym doświadczeniu mego blisko 60-letniego żywota, w tym - 40-letniej pracy i działań w obszarach teatru i plastyki. Zamknięta jest ona we mnie bardzo głęboko - w głębi bardzo osobistej i bez krztyny ekshibicjonizmu - trudna do wydobycia. Ale spróbuję...

Dlaczego "fundacja"?

- bo dzieckiem z domu wyniosłem, że "fundować", czyli po polsku "dawać" - to wielokroć przyjemniej niż "brać".
Mój dziad, gdzieś tam 100 lat temu, dzięki "ufundowanym" studiom leśnym w cesarskim Wiedniu, przez Ordynację Zamoyskich, osiągnął w życiu wiele. Odchodził z tego nieprzyjaznego mu świata lat 50-tych, żegnany przez społeczność biłgorajszczyzny jako dobroczyńca i człowiek prawy. Mój Ojciec i Matka - lekarze społecznicy, ofiarowali 30 lat swojego zawodowego życia, służąc ludziom i swojej ziemi. Do dziś, czego doświadczam na co dzień, starzy biłgorajanie chylą głowy, wspominając swoich Doktorów.

I ja - Stefan Szmidt - aktor, malarz i moja żona - Alicja Jachiewicz - również aktorka. Kilka znaczących, więcej lub mniej filmów, kilka seriali, kilka wystaw, kilka zdjęć i wywiadów w gazetach, ileś ról na scenach Warszawy, a może... Krakowa, kto to wie, kto to będzie pamiętał...

Dlaczego "kresy"?

- bo piękne, głęboko zakorzenione w polszczyźnie, słowo - nie mające swojego równoważnika w żadnym europejskim języku, ze względu na pierwiastek emocjonalny w nim zawarty i polską historię. O tych kresach nasłuchałem się najpierw u kolan Dziadka, w jego opowieściach z praktyk odbywanych po studiach w dobrach swoich fundatorów, gdzieś tam w jakichś Szychranach. Tam też przyszedł na świat mój Ojciec. Kresów naoglądałem się też, jako dorastający chłopak, w domu rodzinnym w Majdanie Księżpolskim pod Biłgorajem, na reprodukcjach obrazów mego stryjecznego pradziada po babce Marii Szmidtowej z domu Chełmońskiej. Tam też pierwszy raz w życiu oglądałem spłowiałe albumy z reprodukcjami Branta, Wierusza, Malczewskiego, tam też zatapiałem się po uszy w sienkiewiczowskiej .Trylogii.. Matka w moje życie wniosła rodzinne tradycje powstańcze 1863 roku, tradycje lwowskie. Jej ucieczka ze zbolszewizowanego Lwowa w 1940 roku zakończyła się pod Biłgorajem. Aby było bliżej wracać. Żyje do dziś ze Lwowem pod powiekami i w sercu.

Tu w liceum biłgorajskim, w latach 50-tych na lekcjach historii z ust ukochanego, lwowskiego profesora, siedzącego .na walizkach. tu w Biłgoraju, do końca życia - dowiedziałem się, że to tu, na mojej ziemi niedaleko stąd jest Horodło, pamiętne zawarciem Unii Horodelskiej i jej ukoronowaniem w pojęciu i treści Rzeczpospolitej Obojga Narodów - Unii Lubelskiej. To tu niedaleko stąd instynkt obywatelski zaowocował niegdyś konfederacją Szczebrzeską, Tarnogrodzką, nieco dalej sienkiewiczowskimi - Gołębiem i Tyszowcami. A więc, mimo iż .kresy. moich Dziadków i Rodziców, a także mojej żony (Wileńszczyzna) zostały gdzieś w tamtej Rzeczpospolitej - mamy też tu swoje .kresy., w naszej Rzeczpospolitej. To tu na .tych kresach. wzniósł swoje miasto - państwo w XVI w. Wielki Hetman Jan Zamoyski. Zamość - jedyny po tej stronie Alp, pomnik renesansowej urbanistyki.

To tu, kiedy Rzeczpospolitej nie stało, na początku XIX w. urzeczywistniło się "państwo zastępcze", czyli Rzeczpospolita Puławska książąt Czartoryskich w nieodległych stąd Puławach. Jesteśmy w Nadrzeczu na północnym skraju odwiecznej Puszczy Solskiej. Roztocze. Za "moim" nadrzeczańskim lasem roztacza się zbocze Panasówki, zwieńczone krzyżem, ze świętą dla kilku pokoleń Polaków, datą 1863. To tu w Puszczy Solskiej, 80 lat później, za mojego już życia, podczas okupacji niemieckiej, rozegrało się Powstanie Zamojskie, w pełni porównywalne, pod względem zaangażowania środków militarnych, tzw. "potencjału ludzkiego" i bezmiaru ofiar, do Powstania Warszawskiego - z tym, że bez jego legendy. Być może dlatego, że było powstaniem chłopów zamojskich i biłgorajskich. Być może dlatego, że było powstaniem udanym...

Z Nadrzecza i Biłgoraja, jak batem strzelił prosta droga do Tarnogrodu, Szczebrzeszyna, Zamościa, Tyszowiec, Lublina, Puław... Blisko... coraz bliżej do Lwowa, Żółkwii, Stanisławowa, Kamieńca Podolskiego. Ale przede wszystkim blisko do ludzi, którzy przez trwanie i służbę chcieli odcisnąć ślad na swojej ziemi. Na tej ziemi... Czas transformacji. Czas wolności i nadziei. Rok 1990. Po trzydziestu latach przyjechałem tu - na chwilę. Z żoną i córką. Wsród biłgorajskich .lasków, piasków i karasków. - powietrze zapachniało mi dzieciństwem, młodością, kresami. Spotkałem ludzi - ludzi stąd - i zostałem. To wszystko.

Blisko stuletni dom, przywieziony z nieopodal i na nowo postawiony na zakupionym skrawku nadrzeczańskiej ziemi, zaczęli odwiedzać sąsiedzi, a także przyjaciele i koledzy, z nie znanego i obcego im świata - świata teatru, filmu, obrazu, muzyki. Obcego dla obu stron. Z dnia na dzień zaczęli jednak podchodzić do siebie wzajemnie coraz częściej, coraz bliżej.

Rok 1997.

Alicja, Dominika i Stefan Szmidtowie ustanawiają Fundację Kresy 2000 i tworzą Dom Służebny Polskiej Sztuce Słowa Muzyki i Obrazu w Nadrzeczu k/Biłgoraja.

Główne cele Fundacji: działalność na rzecz kultury i sztuki współczesnych kresów Rzeczpospolitej, ochrona historycznego dziedzictwa kulturowego, tradycji zwyczajów kresowych, działania na rzecz rozwoju artystycznego ludzi utalentowanych, przede wszystkim dzieci i młodzieży z regionu biłgorajskiego, stworzenie i finansowanie "Domu Służebnego..." jako miejsca działań twórczych, skupiającego wybitnych polskich artystów i ludzi kultury oraz utalentowaną młodzież z ziem południowo-wschodniej Polski. Dzięki tym, którzy wraz z fundatorami postanowili również zostawić w Nadrzeczu .swój ślad na tej ziemi., w ciągu 5 lat, zamykających się w datach 1997-2002, w sezonach artystycznych, trwających od maja do października, w comiesięcznych spotkaniach ze sztuką i kulturą w "Domu Służebnym..." - mieszkańcy Nadrzecza, Biłgoraja i okolic, a także coraz liczniejsi Goście z daleka, mogli:

uczestniczyć:

• w kilkunastu spektaklach min. z teatrów Powszechnego z Warszawy (z Joanną Szczepkowską), z Narodowego z Kijowa (z Bogdanem Stupką), Stołecznego .Ateneum. i Staromiejskiego, teatrów z Lublina, Poznania, Płocka...
• być na polnej premierze filmu .Przedwiośnie. z udziałem reżysera Filipa Bajona i głównych bohaterów;

• sztuką słowa Teresy Budzisz - Krzyżanowskiej w koncercie norwidowskim;
• poezją Ernesta Bryla w wykonaniu Ewy Dałkowskiej, Grażyny Marzec, Sławomiry Łozińskiej, Olgierda Łukaszewicza, oraz Gospodarzy, mając przed oczyma .Golgotę Jasnogórską. w obrazach Jerzego Dudy Gracza; obejrzeć:
• 16 wystaw współczesnego polskiego malarstwa i spotkać- w Nadrzeczu ich autorów: Jerzego Dudę Gracza (kilkakrotnie), Franciszka Maśluszczaka, Antoniego Fałata, Stanisława Baja, Janusza Szpyta, Alinę Siberę, Olgierda Bierwiaczonka, Waldemara Szysza, Joannę Sierko - Filipowską...

• koncertów wielkich wirtuozów klawiatury: Janusza Olejniczaka, Waldemara Malickiego, Władysława Kłosiewicza...

• dwukrotnie na scenie Domu Służebnego Wiesława Ochmana, zachwycić- się jego głosem i... obrazami;

• własne przedsięwzięcia inscenizacyjne, zrealizowane tu, z udziałem wybitnych profesjonalnych aktorów, muzyków, i biłgorajskich teatrów obrzędowych oraz aktorów - na co dzień sąsiadów z Nadrzecza i okolic.
  "Reymont w Nadrzeczu - 7 obrazów z Chłopów - Jesień" Rok 2000
  "Pożegnanie sitarzy co się nazywa ŻAŁOSNE" - próba odtworzenia realiów XIX wiecznego Biłgoraja i tradycji sitarskich ("w przytomności" ok. 10 tys. mieszkańców miasta i okolic). Czerwiec 2001. "Drzewo" Myśliwskiego, w aranżowanej przestrzeni Nadrzecza, z udziałem powszechnie znanych aktorów scen Warszawy i Lublina, Zespołu Obrzędowego z Rudy Solskiej, oraz jak zwykle mieszkańców Nadrzecza i okolic. Dwa spektakle pod starą lipą w Nadrzeczu, jesienią 2001 roku obejrzało ok. 1500 widzów, wśród nich wielu z odległych zakątków kraju.

  Mamy za sobą szereg plenerów i warsztatów artystycznych: w tym, z trzyletnią już tradycją, Polsko - Ukraiński Plener Malarski Młodych .Dzieci Europy., plenery malarskie Mistrzów, plener biłgorajskich rzeźbiarzy ludowych. Mamy przy sobie życzliwe i mądre władze samorządowe: Urząd Gminy, Urząd Miasta i Starostwo Powiatowe w Biłgoraju. Mecenat .AMBRY. S.A., okazjonalną pomoc wielu znaczących dla regionu firm i instytucji, osób prywatnych.

  Dzięki wspólnej inicjatywie Fundacji i Roztoczańskiej Szkoły Ultrasonografii, prowadzonej przez prof. Dr Wiesława Jakubowskiego, w ostatnich dwóch latach, bez formalności, kas chorych i pieniędzy... przebadana została większość mieszkańców Nadrzecza i najbliższych okolic.

  Mamy za i przed sobą szereg inicjatyw edukacyjnych, charytatywnych, otrzymujemy często zaskakujące prezenty m.in. dwa konie, trzy kozy, pies, kot. One też wpisują się w naturalny klimat Nadrzecza.

  Lista Gości, w pamięci naszego fundacyjnego komputera, do których, wysyłamy zaproszenia, dawno przekroczyła 1000 osób i wciąż rośnie. Rośnie też liczba tych, których sprowadza do nas wieść gminna - a zaproszeń nie sprawdzamy!

  To ich obecność w Nadrzeczu nadaje sens naszym działaniom, i to ta ich obecność wśród nas i z nami, jest zarazem odpowiedzią na postawione na samym początku pytanie: "Dlaczego Fundacja Kresy 2000?" "Dlaczego Dom Służebny Polskiej Sztuce Słowa Muzyki i Obrazu"?

  A właśnie: "Dlatego!".

  Stefan Szmidt